Mô hình kinh doanh là gì? Hiểu đúng để xây dựng chiến lược

Trong hành trình khởi nghiệp hay phát triển doanh nghiệp, câu hỏi “Mô hình kinh doanh là gì?” luôn đóng vai trò then chốt. Một mô hình rõ ràng, phù hợp giúp doanh nghiệp vận hành trơn tru, khai thác tối đa nguồn lực và tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu khái niệm mô hình kinh doanh, vai trò của nó, các loại mô hình phổ biến hiện nay, và cách lựa chọn mô hình phù hợp để xây dựng chiến lược phát triển bền vững cho doanh nghiệp.

1. Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh (Business Model) là cách mà một doanh nghiệp tạo ra, cung cấp và thu về giá trị. Nói một cách dễ hiểu, đây là kế hoạch tổng thể mô tả cách doanh nghiệp hoạt động để kiếm tiền.

Một mô hình kinh doanh thường trả lời 3 câu hỏi cốt lõi:

• Khách hàng của bạn là ai?

• Bạn cung cấp giá trị gì cho họ?

• Làm thế nào bạn kiếm tiền từ giá trị đó?

Mô hình này bao gồm nhiều yếu tố như: sản phẩm/dịch vụ, phân khúc khách hàng, kênh phân phối, dòng doanh thu, cấu trúc chi phí, mối quan hệ khách hàng, tài nguyên chính, hoạt động chính, đối tác và lợi thế cạnh tranh.

2. Tại sao cần hiểu rõ mô hình kinh doanh?

Việc hiểu đúng mô hình kinh doanh giúp doanh nghiệp:

• Định hướng phát triển rõ ràng

• Tối ưu hóa vận hành và chi phí

• Tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường

• Nhanh chóng điều chỉnh khi thị trường thay đổi

• Thu hút đầu tư hiệu quả hơn

Một công ty có mô hình kinh doanh bền vững sẽ có khả năng mở rộng tốt hơn, chống chọi trước khủng hoảng và duy trì lợi nhuận ổn định.

3. Các thành phần chính trong mô hình kinh doanh

Theo mô hình Business Model Canvas nổi tiếng, một mô hình kinh doanh hoàn chỉnh bao gồm 9 yếu tố:

1. Phân khúc khách hàng (Customer Segments): Xác định nhóm khách hàng mục tiêu.

2. Giá trị cung cấp (Value Propositions): Lợi ích cốt lõi bạn mang đến cho khách hàng.

3. Kênh phân phối (Channels): Cách bạn giao sản phẩm/dịch vụ đến tay khách hàng.

4. Quan hệ khách hàng (Customer Relationships): Cách xây dựng và duy trì mối quan hệ.

5. Dòng doanh thu (Revenue Streams): Cách doanh nghiệp kiếm tiền.

6. Tài nguyên chính (Key Resources): Những yếu tố thiết yếu để vận hành mô hình.

7. Hoạt động chính (Key Activities): Những hoạt động cốt lõi tạo ra giá trị.

8. Đối tác chính (Key Partnerships): Các đơn vị hỗ trợ hoạt động hoặc cung cấp đầu vào.

9. Cấu trúc chi phí (Cost Structure): Những chi phí chính để vận hành doanh nghiệp.

4. Các loại mô hình kinh doanh phổ biến hiện nay

Dưới đây là một số mô hình kinh doanh được nhiều doanh nghiệp áp dụng:

4.1. Mô hình B2B (Business to Business)

• Doanh nghiệp bán sản phẩm/dịch vụ cho doanh nghiệp khác.

• Ví dụ: Salesforce, Oracle, HubSpot.

4.2. Mô hình B2C (Business to Consumer)

• Doanh nghiệp bán trực tiếp cho người tiêu dùng.

• Ví dụ: Shopee, Vinamilk, Tiki.

4.3. Mô hình C2C (Consumer to Consumer)

• Cá nhân bán hàng cho cá nhân khác qua nền tảng trung gian.

• Ví dụ: eBay, Chợ Tốt, Facebook Marketplace.

4.4. Mô hình Freemium

• Cung cấp phiên bản miễn phí kèm tùy chọn nâng cấp trả phí.

• Ví dụ: Spotify, Canva, Zoom.

4.5. Mô hình Marketplace

• Tạo nền tảng kết nối người bán và người mua.

• Ví dụ: Lazada, Airbnb, Grab.

4.6. Mô hình SaaS (Software as a Service)

• Bán phần mềm dưới dạng dịch vụ qua internet, thu phí định kỳ.

• Ví dụ: Google Workspace, Dropbox, ChatGPT.

4.7. Mô hình nhượng quyền (Franchise)

• Cung cấp quyền sử dụng thương hiệu và mô hình vận hành.

• Ví dụ: Highland Coffee, Lotteria, The Coffee House.

4.8. Mô hình D2C (Direct to Consumer)

• Bán sản phẩm trực tiếp từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng, không qua trung gian.

• Ví dụ: các thương hiệu mỹ phẩm nội địa, thời trang online.

5. Ví dụ mô hình kinh doanh thực tế

Ví dụ 1: Vinamilk

• Phân khúc: Người tiêu dùng đại chúng tại Việt Nam và quốc tế.

• Giá trị cốt lõi: Sản phẩm dinh dưỡng chất lượng cao.

• Doanh thu: Bán sữa và các sản phẩm từ sữa.

• Mô hình: Kết hợp B2C, B2B và xuất khẩu trực tiếp (D2C).

Ví dụ 2: Netflix

• Phân khúc: Người dùng toàn cầu yêu thích giải trí.

• Giá trị cốt lõi: Truy cập không giới hạn vào nội dung giải trí.

• Doanh thu: Thu phí thuê bao hàng tháng.

• Mô hình: Subscription-based SaaS kết hợp sản xuất nội dung độc quyền.

6. Làm sao để xây dựng mô hình kinh doanh hiệu quả?

Bước 1: Nghiên cứu thị trường và đối thủ

• Phân tích nhu cầu khách hàng.

• Nghiên cứu các mô hình đang được áp dụng thành công.

Bước 2: Xác định giá trị cốt lõi

• Lý do khách hàng chọn bạn thay vì đối thủ.

Bước 3: Chọn mô hình phù hợp với nguồn lực

• Không nên chạy theo xu hướng, hãy chọn mô hình bạn có thể vận hành tốt.

Bước 4: Xây dựng Business Model Canvas

• Vẽ toàn bộ mô hình lên bảng, đánh giá từng yếu tố.

Bước 5: Thử nghiệm và tinh chỉnh

• Triển khai mô hình ở quy mô nhỏ để đo lường hiệu quả.

• Liên tục điều chỉnh theo phản hồi thị trường.

7. Lưu ý khi lựa chọn mô hình kinh doanh

• Tính linh hoạt: Mô hình cần có khả năng thích ứng nhanh với thay đổi.

• Khả năng mở rộng: Phù hợp với mục tiêu dài hạn.

• Tính bền vững: Có thể vận hành ổn định trong thời gian dài.

• Tính khả thi: Dựa trên nguồn lực thực tế, tránh vẽ vời lý thuyết.

8. Mô hình kinh doanh và chiến lược doanh nghiệp: Mối liên hệ chặt chẽ

Mô hình kinh doanh không đơn thuần là kế hoạch kiếm tiền, mà còn là nền tảng để xây dựng chiến lược tổng thể. Một mô hình hiệu quả:

• Giúp định vị thương hiệu rõ ràng.

• Tạo nền tảng cho chiến lược marketing, sản phẩm và vận hành.

• Là căn cứ để gọi vốn, thuyết phục nhà đầu tư.

9. Tương lai của mô hình kinh doanh trong kỷ nguyên số

• Công nghệ số đang tạo ra nhiều mô hình mới: AI, blockchain, Web3,…

• Mô hình kinh doanh nền tảng (platform-based) đang lên ngôi.

• Sự kết hợp giữa online và offline (OMO) ngày càng phổ biến.

• Các mô hình kinh doanh dựa trên dữ liệu sẽ chiếm ưu thế trong tương lai.

Kết luận

Việc hiểu đúng mô hình kinh doanh là gì là bước đầu tiên và quan trọng trong quá trình xây dựng doanh nghiệp thành công. Mô hình này không chỉ giúp bạn vận hành hiệu quả, mà còn là kim chỉ nam chiến lược dài hạn.

Dù bạn là startup, chủ doanh nghiệp vừa và nhỏ hay đang chuẩn bị mở rộng quy mô, hãy dành thời gian để phân tích, lựa chọn và tinh chỉnh mô hình kinh doanh cho phù hợp với mục tiêu và nguồn lực hiện tại.

Nội dung mô hình kinh doanh là gì được viết bởi Học viện MIB và Minh Đức Ads